Maatschappelijk en juridisch doel

Ik werd laatst aangesproken op mijn opmerking dat koopkrachtbehoud het doel van pensioen is. Ik werd erop gewezen dat pensioenreglementen alleen een nominaal bedrag toezeggen en niet over koopkrachtbehoud reppen. Een interessante reactie, omdat die uitgaat van een heel andere definitie van doel.

Hier is het goed om de maatschappelijke en de juridische doelstelling uit elkaar te halen.

De maatschappelijke doelstelling komt niet uit regels voort, maar uit de natuurlijke behoefte van mensen. Jacques van Marken, eind negentiende eeuw directeur van wat later Calvé zou worden, zag dat mensen op latere leeftijd minder productief werden en besloot om een pensioen in te voeren. Trouwe medewerkers konden vanaf hun zestigste het bedrijf verlaten en kregen toch hun inkomen. De maatschappelijke doelstelling was om te zorgen voor oudere werknemers.

In de jaren vijftig kwamen pensioenen onder toezicht van de Verzekeringskamer, de verre voorloper van DNB. Pensioenen werden verplicht afgezonderd van het bedrijfsvermogen om te voorkomen dat de pensioenen in een faillissement verloren zouden gaan. De maatschappelijke doelstelling was om pensioenen te beschermen tegen onverantwoord bedrijfsbeleid of tegenvallende bedrijfsresultaten.

Pas nadat een maatschappelijke doelstelling wordt gevoeld, komen er regels en afspraken. Regels en afspraken zijn nodig om een oplossing te vinden en om deze werkbaar en eerlijk te maken. Ook wordt de oplossing met regels en afspraken begrensd tot wat men realistisch waar kan maken. Regels en afspraken worden vastgelegd in een juridisch document en daarin wordt ook een juridische doelstelling geformuleerd. De juridische doelstelling is noodzakelijkerwijs altijd kleiner dan de maatschappelijke doelstelling. Niemand kan immers de hele wereld redden.

Regels en afspraken en een juridische doelstelling zijn belangrijk zodra de organisatie groter wordt dan twee of drie mensen. Iedereen moet immers weten waar hij aan toe is en wat hij moet doen. Maar regels, afspraken en juridische doelstellingen mogen nooit allesbepalend zijn. Want de formulering van dergelijke juridische zaken is altijd onvolledig. Het is niet mogelijk om altijd met alle toekomstige omstandigheden rekening te houden. Daarom is het belangrijk om met enige regelmaat de praktijk te toetsen aan de maatschappelijke doelstelling.

Aan dit laatste ontbreekt het in de pensioenwereld. We zien wel eens een onprettige uitkomst en dan wordt er een lapmiddel bedacht om dat te repareren. Maar structureel een reflectie met de vraag Waarom deden we dit ook alweer? ontbreekt. Het gevolg is dat we steeds verder verstrikt raken in een woud van regels. De doelen die inmiddels worden nagestreefd, zijn doelen die zijn afgeleid van doelen die zijn afgeleid van doelen die zijn afgeleid van het oorspronkelijke doel. Of doelen die daar weer van zijn afgeleid.

Het is de vraag hoe lang dit goed gaat. Want de man in de straat kent de interne regels en afspraken van de sector niet en is niet geïnteresseerd in de juridische doelstelling. De man in de straat is alleen geïnteresseerd in het maatschappelijke doel van de sector: een goed verzorgde oude dag. En de man in de straat ziet een sector die zich bezighoudt met doelen die daar steeds verder vanaf liggen. Hoe lang blijft de sector op deze manier nog draagvlak houden?ossen. Het is zelfs niet erg als je product het probleem waar je op zinspeelt niet oplost, maar juist creëert. Dat is wat we zien gebeuren bij de baanwissel in het nieuwe pensioenstelsel. Baanwissel was onder het oude stelsel nooit een probleem, maar dank zij het nieuwe stelsel is het ineens wel een probleem. Het probleem blijft ook niet verborgen; het staat met grote koppen in De Telegraaf. Nu veroorlooft De Telegraaf zich wel wat dichterlijke vrijheid, maar in hoofdlijnen is het wel duidelijk.

Kortom, je hebt een product, je verzint er een probleem bij en vervolgens creëer je dat probleem met je product. En je oogst er nog applaus mee ook. De hoon is voor degenen die kritisch zijn over jouw product. Het is wonderlijk, maar zo kan marketing werken. De commerciële mens is een fascinerend wezen.

Nieuwsbrief 44 – 2 november 2025