Hoofdlijnen: Deel 3 Maatschappelijke gevolgen

De modelfout en het daarmee te bouwen derde pensioencontract hebben relevante maatschappelijke gevolgen.

1. Pensioenakkoord

In 2019 hebben sociale partners met de minister een pensioenakkoord gesloten. Een belangrijke basis voor dat akkoord was de veronderstelling, dat het economisch niet mogelijk was om tegen de huidige premies een pensioen te bouwen dat tegelijk nominale zekerheid en koopkrachtbehoud biedt.

Daarmee lag er een politieke keuze tussen zekerheid en koopkrachtbehoud. Contractspartijen hebben toen gekozen voor het laatste, waar het bestaande stelsel was gebaseerd op keuze voor het eerste.

De analyse in deel 1 toont evenwel aan, dat nominale zekerheid en koopkrachtbehoud wel degelijk tegelijk mogelijk zijn. De politieke keuze waarover de toenmalige onderhandelingen voor een belangrijk deel gingen was dus niet nodig. Het is de vraag of de onderhandelende partijen destijds dezelfde keuze gemaakt hadden als toen al bekend was dat de basisveronderstelling onjuist was.

• Herverdelingseffecten

Bij elk systeem dat zekerheid biedt in een onzekere omgeving is het optreden van enige herverdelingseffecten onvermijdelijk. Om ook in stress scenario’s de zekerheid te kunnen behouden is het linksom of rechtsom nodig om een marge in te bouwen in de vorm van impliciete of expliciete buffers. Het FTK koos voor expliciete buffers; Koopkrachtig Solidair Pensioen voor impliciete buffers.

In de meeste gevallen zal evenwel achteraf blijken dat op de buffers geen beroep is gedaan. Dan blijft er dus geld over. Nu is het risicomodel van Koopkrachtig Solidair Pensioen gericht op de lange termijn. Een overschot in enig jaar wordt daarom in eerste instantie gebruikt om een mogelijk tekort in een volgend jaar op te vangen. De conclusie dat buffers ongebruikt zijn blijven liggen zal dan ook pas na vele jaren getrokken kunnen worden.

Dat betekent dat het pas de volgende generatie zal zijn die zal profiteren van de buffers die door de huidige generatie worden opgebouwd en ongebruikt blijven. Het is daarom waarschijnlijk dat de huidige jongeren over twintig of dertig jaar kunnen profiteren van premievakanties (pensioenopbouw zonder premiebetaling) of andere bestedingen van overtollige buffers. Maar daar mag nu nog niet op geanticipeerd worden omdat niet alleen met de meest waarschijnlijke, maar ook met uiterst ongunstige scenario’s rekening moet worden gehouden.

• Zekerheid

 Koopkrachtig Solidair Pensioen belooft een zeker pensioen. Maar het woord zeker behoeft wel een nadere toelichting.

Het gaat namelijk niet om mathematische zekerheid. Bij mathematische zekerheid wordt er in elke omstandigheid onverkort uitgekeerd, zoals het geval is bij obligaties. Deze mathematische zekerheid biedt Koopkrachtig Solidair Pensioen niet: er is wel degelijk een bepaling, dat een fonds op grond van zijn financiële positie de pensioenen kan moeten korten.

Koopkrachtig Solidair Pensioen biedt wel maatschappelijke zekerheid. Dat betekent, dat de kans, dat een fonds in een dergelijke situatie terecht komt dermate klein is, dat er in de volksmond gesproken wordt van een zeker pensioen. In het bijzonder zal het risico voor de deelnemer zo klein zijn, dat het met de navigatiemetafoor niet waarneembaar is. Forse verschillen tussen goed en slecht weer, zoals bijvoorbeeld in DNB berekeningen[1] naar voren komen zijn dus niet aan de orde.

Koopkrachtig Solidair Pensioen kent namelijk behalve gemodelleerde risicospreiding ook niet-gemodelleerde risicospreiding. Neem bijvoorbeeld de beurskrach van 2008. Toen is de AEX in één jaar met 52% gedaald en in de negen jaar daarna weer hersteld. Het verlies van een slaper zal dus in negen jaar zijn terugverdiend. Voor een gepensioneerde is dit niet het geval, omdat er gedurende deze periode pensioen is uitgekeerd. Na de beurskrach had hij dus een steeds kleiner vermogen waarmee hij van het herstel kon profiteren. Voor een actieve geldt het omgekeerde. Hij heeft premie betaald tegen een lage beurskoers en dus met een groter vermogen geprofiteerd van het herstel dan waarmee hij een klap heeft moeten opvangen.

In een situatie van persoonlijke pensioenvermogens heeft dus de actieve bij een gelijk beleggingsbeleid winst gemaakt in deze situatie, terwijl de gepensioneerde per saldo verlies heeft geleden. Bij de beurshausse van de jaren negentig die uitmondde in de dotcomcrisis direct na de eeuwwisseling geldt uiteraard het omgekeerde.

Koopkrachtig Solidair Pensioen kent echter geen persoonlijke pensioenvermogens, maar collectieve. Daardoor worden deze risico’s door alle deelnemers met elkaar gedeeld. In het model is evenwel met andere deelnemers geen rekening gehouden, waardoor dit effect extra zekerheid biedt aan deelnemers bovenop de al gemodelleerde zekerheid.

• Invaren

Bij Koopkrachtig Solidair Pensioen blijven de pensioenaanspraken intact. Dat betekent, dat invaren niet nodig is. Wel zal er een nieuw beleggingsbeleid, een ideale beleggingsmix, een indexatiebeleid en een kapitaalbeleid geformuleerd moeten worden

• Rekenrente

Een van de bezwaren tegen het oude stelsel was de rekenrente gebaseerd op de risicovrije rente. Deze zorgde enerzijds voor uiterst volatiele uitkomsten en anderzijds voor een sterke beperking in de mogelijkheid om de indexeren.

In Koopkrachtig Solidair Pensioen is deze rekenrente nog van heel beperkte betekenis. Fondsen zullen naar alle waarschijnlijkheid alleen bij kortere looptijden vastrentende waarden opnemen in hun ideale beleggingsmix. Voor kortere looptijden is de invloed van deze rekenrente uiterst beperkt.

Voor de andere beleggingscategorieën is de rekenrente onder Koopkrachtig Solidair Pensioen gebaseerd op langjarige statistieken. Elke vijf jaar zullen vijf nieuwe jaargangen aan data worden toegevoegd aan de al bestaande dataset. Daarmee zal de dynamische rentecurve een grote mate van stabiliteit hebben.

Doordat de risicovrije rente nauwelijks nog een rol speelt in de waardering van de pensioenverplichtingen zullen ook veranderingen in die rente weinig invloed hebben op pensioenfondsen. Met ander woorden: er zal nauwelijks nog sprake zijn van renterisico. Daarmee zal het afdekken van dit risico middels bijvoorbeeld derivaten niet langer zinvol zijn.

---

[1] https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2022Z24922&did=2022D53590