Waarom is de WTP onhoudbaar?

Een toekomstbestendig stelsel, dat was de doelstelling van het pensioenakkoord in 2019. Nu dit akkoord is uitgewerkt in de Wet toekomst pensioenen constateren we, dat het tegenovergestelde is bereikt.

Operationele risico’s van de transitie

Om te beginnen is daar de transitie naar het nieuwe stelsel, het invaren. Zelfs in ideale omstandigheden is het onmogelijk om dat foutloos te doen. Neem een willekeurige operatie van enige omvang. Dat is nog nooit foutloos gegaan. Deze operatie is nog veel groter. Er moet immers vijftienhonderd miljard euro verdeeld worden over twintig miljoen pensioenpotjes van tien miljoen deelnemers.

En van een ideale situatie is zeker geen sprake. Zowel De Nederlandsche Bank als de Autoriteit Financiële Markten waarschuwen, dat de kwaliteit van de administraties van pensioenfondsen ver beneden de tolerantiegrens zit. Dat kun je pensioenfondsen niet eens kwalijk nemen. De administraties zijn opgebouwd uit informatie die de afgelopen vijftig jaar is verzameld en opgeslagen in opvolgende administratieve systemen. De oudste informatie is niet eens geautomatiseerd verzameld. Dan zijn de pensioenregelingen ook nog eens om de haverklap veranderd. Er zitten aanspraken van eindloonregelingen met weduwenpensioen in, wat tegenwoordig middelloon met partnerpensioen is. Er zijn deelnemers getrouwd en weer gescheiden. En bij al die ontwikkelingen is het pensioenfonds niet de eerste instantie die door de deelnemer geïnformeerd wordt.

Dit moet dus wel leiden tot een groot aantal fouten. En terwijl de kans op fouten dus enorm is, is de foutentolerantie (hoeveel fouten kunnen we ons permitteren?) juist heel erg klein. Want het grootste deel van het geld wordt verdeeld over individuele deelnemers. Als ontdekt wordt dat een deelnemer te weinig krijgt moet dat dus gecorrigeerd worden uit de buffertjes die overblijven. Als die leeg zijn, dan moet het geld komen uit de potjes van andere deelnemers. “We hadden gezegd, dat er € 10.000 in uw potje zou zitten, maar omdat er het een en ander fout is gegaan moet dat € 9.500 zijn”.

Alleen al dit operationele risico is een bom onder het nieuwe stelsel.

Publicitaire risico’s van de transitie

Naast het operationele risico is er nog een risico aan de transitie. Want de verdeling wordt gedaan op basis van de waarde van elke pensioenaanspraak op de dag voor de overgang. Die waarde is op zijn beurt afhankelijk van het projectierendement waarmee gerekend wordt. Bij een hoog projectierendement zal een groter deel van de pot naar de ouderen gaan; bij een laag projectierendement zal er juist meer naar de jongeren gaan.

Het projectierendement kan men kiezen. Nu zal men dat niet naar willekeur doen; er zal een keuze gemaakt worden met een zo objectief mogelijke onderbouwing. maar er is niet één logische keuze. Er zijn verschillende mogelijkheden die allemaal deugdelijk onderbouwd kunnen worden, maar wel verschillende uitkomsten hebben.

Hoe integer de sociale partners en de fondsbesturen de keuze ook maken, er is altijd een andere keuze mogelijk die voor een bepaalde doelgroep beter zou uitpakken. Het gaat hier om het pensioen voor de rest van hun leven; dus zo’n groep zal op de stoep staan om een andere verdeling te eisen. Geeft men daaraan toe, dan zal de andere groep protesteren.

Dan moeten fondsen uiterlijk 1 januari 2028 naar het nieuwe systeem zijn overgegaan, maar het mag ook eerder. En er zijn fondsen die het eerder zullen doen. Stel, dat er een of andere “objectieve” formule gevonden wordt voor het te kiezen projectierendement, dan zal de concrete invulling daarvan verschillen van jaar tot jaar. De marktrente op 31 december 2027 zal nu eenmaal anders zijn dan die op 31 december 2026 of 31 december 2025. Vooraf is niet te zeggen welke datum voor welke groep het gunstigst zal zijn, maar achteraf zal dat wel kunnen. En dan zullen de verschillen tussen de fondsen die een verschillende overgangsdatum gekozen hebben duidelijk worden. Gemiddeld over alle deelnemers zal het om het even zijn, maar ontevredenheid kun je niet middelen. De groep voor wie de overgangsdatum ongunstig uitpakt zal zich benadeeld voelen en dienovereenkomstig handelen.

Publicitaire risico’s van de nieuwe status quo

Hoewel het belang groot is zullen veel deelnemers weinig van het hele dossier meegekregen hebben. Misschien nog wel, dat de Eerste Kamer het op de laatste dag van haar termijn heeft aangenomen met net geen tweederde meerderheid of dat politici zelf niet onder de nieuwe regeling vallen. Of een smeuïge botsing tussen twee politici tijdens de behandeling. Maar de werkelijke inhoud van het dossier zal aan de meesten voorbij zijn gegaan.

Laten we eens veronderstellen, dat honderdduizend Nederlanders het pensioendossier inhoudelijk hebben gevolgd en zich eigen hebben gemaakt wat doorsneesystematiek, beschermingsrendement en overrendement op micro kortlevenrisico is. Dan hebben we het over één procent van de tien miljoen deelnemers. Dat wil zeggen, dat negenennegentig procent van de deelnemers pas met de effecten worden geconfronteerd als die zich hebben gerealiseerd.

Die krijgen dan een hele brei aan cijfers voorgeschoteld die ze niet of nauwelijks begrijpen en waar dat ene cijfer waar ze naar op zoek zijn (hoe hoog wordt mijn pensioen?) niet meer op staat.

En dan is er de leeftijdsafhankelijke rendementsverdeling. Een fonds heeft een rendement gemaakt en dat wordt verdeeld. Als het rendement negatief is, dan zullen pensioenen omlaag gaan. Dat zal leiden tot grote onrust, zeker als dat gepaard gaat met een forse inflatie. Een pro forma berekening van Confident over 2022 heeft dit mogelijke effect al aangetoond.

Maar veel gevaarlijker is het als de resultaten wel goed zijn. Dan zal het fonds een mooi resultaat rapporteren en dat conform de rekenregels vooral aan jongeren ten goede laten komen. Ouderen krijgen een rendement toebedeeld dat veel lager is dan het rendement dat het fonds gemaakt heeft. De negenennegentig procent die de technische pensioendiscussie niet heeft gevolgd zal dit niet begrijpen en zich bestolen voelen.

Dan zijn we er nog niet. Het is ook mogelijk, dat de rente omhoog gaat, zoals het afgelopen jaar is gebeurd. Bij een stijgende rente zal het beschermingsrendement negatief zijn. Dat wil zeggen, dat deelnemers de mededeling krijgen, dat om hun pensioen te beschermen er geld uit hun pot is gehaald. Het beschermingsrendement is voor gepensioneerden een relevant instrument; voor jongeren is het alleen een extra risico. Het ligt dus voor de hand, dat fondsen dit alleen voor gepensioneerden zullen toepassen. Publiitair werkt dat heel slecht uit als de uitkomst negatief is.

Geen koopkrachtbehoud

Een volgende bom onder het stelsel is het feit, dat koopkrachtbehoud voor gepensioneerden niet meer mogelijk is. Bureau Confident heeft namelijk berekend dat er een beleggingsmix van 50% aandelen nodig is om koopkracht te behouden bij 2% inflatie. Een dergelijke beleggingsmix maakt het pensioen zo volatiel, dat geen fondsbestuurder dat zal aandurven.

Gepensioneerden hebben lang gehoopt, dat indexatie eindelijk weer mogelijk zou worden. Met de stijgende rente dient die mogelijkheid zich aan in het oude stelsel en dan wordt er overgegaan op een nieuw stelsel waarin dat niet meer haalbaar is.

Conclusie

Het effect van het nieuwe stelsel op de ingegane pensioenen zal zo onbegrijpelijk en voor de doelgroep teleurstellend zijn, dat onrust en opstand onder deze groep onvermijdelijk zijn.